Gamma Sterilizasyon Nedir?
49162
kez okundu
14 yıl önce eklendi
Bir maddenin, üzerinde veya içinde bulunan tüm mikroorganizmalardan arındırılma işlemine sterilizasyon denir. Bu işlem sonrasında hastalık yapan ve yapmayan tüm mikroorganizmalar öldürülmektedir. Bu işlemi hafif, orta, ileri derecede sterilizasyon gibi ayırma imkânı yoktur. Bu işlem sonucunda sporsuz bakteriler, virüsler, mantarlar gibi tüm mikroorganizmalar ortadan kaldırılır. Sterilizasyon ya yapılmıştır ya da yapılmamıştır. Bu işlemin dereceleri ya da uygulama farklılıkları yoktur. Amaç ortamdan tüm mikroorganizmaların kaldırılmasıdır. Sterilizasyon işlemi ile mikroorganizmaların inaktif edilmelerindeki ana faktörler; kullanılan gazlar (kimyasallar), sıcaklık, bağıl nem, ortam basıncı, radyasyon ve sterilizasyon süreleridir.
Günümüzde ise hemen hemen tek kullanımlık ürünlerin % 50'den fazlası ışınlama işlemi uygulanarak sterilize edilmektedir. Gıdaların ışınlanması ise, gıdaların sterilizasyon amacından daha çok gıdaların korunmasına yönelik başvurulan bir yöntemdir. Tuzlama, kurutma, dondurma, ısıl işlem uygulaması gibi geleneksel gıda koruma yöntemlerinin dışında ışınlama yönteminden de faydalanılır.
Radyasyonun sterilizasyon alanında ilk kez kullanımı l940’lı yıllara rastlamaktadır. Farmasötik, tıp ve gıda alanındaki mikroorganizmaların sterilizasyonu/ dekontaminasyonu çalışmalarında gama ışınlayıcılar ve elektron hızlandırıcılar kullanılmaktadır.
Gamma Işınlaması nedir:
Gama radyasyon işlemi, ürünün kontrol edilen düzeylerde iyonize edici radyasyona tabi tutulmasıdır. Gama ışınlama yöntemiyle sterilizasyon, güvenilir, kullanışlı ve giderek yaygınlaşan alternatif sterilizasyon yöntemlerinden biridir. Radyasyon dozu ise radyasyonun kontrol edilmesi olup, en az hasarı verecek şekilde ürün üzerindeki mikrobiyal yükü istenen düzeye indirmektir. Gama ışınları iyonlayıcı ışın türündedir. İyonlayıcı ışınlar madde ile etkileşim yaptığında atomlardan elektron koparabilirler. Bu işleme iyonizasyon denilmektedir. Serbest elektronlar kimyasal reaksiyonlara katılabilir veya canlı organizmalardan DNA moleküllerini koparabilirler. Bu işlem bakteri, parazit, küf, maya, mantar gibi (mikro) organizmaları ışınlama ile öldürmenin temelini oluşturur.
Gama radyasyonla tıbbi malzemeler, ilaç hammaddeleri ve bitmiş ürünler sterilize edilebilir. Sterilizasyon için gerekli dozu belirlemede “Assaciation for the Advancement of Medical Instrumentation (AAMI)”ın önerdiği yöntemler uygulanır. Gerekli olan radyasyon dozu ve absorbe olan doz kimyasal ve fiziksel dozimetreler ile belirtildikten sonra, radyasyonla sterilize edilen ürünün bütün sterilize temin işlemleri yapılmalıdır.
Gamma ışınlarının özellikleri:
Gama ışınları tıpki radyo, tv dalgaları, mikrodalga, görünür ışık veya x-ışınları gibi elektromagnetik enerjidir.
Gamma ışınları iyonlaştırıcı ışınlardır. Madde içerisinden geçerken atom veya moleküllerden elektron koparabilirler. Bunun sonucu elektrik yüklü parçacıklar yani iyonlar meydana gelir. Diğer ışın türlerine göre daha enerjik olduğundan madde içerisindeki giriciliği yüksektir. Elektromanyetik spektrumun en kısa dalga boylu ve en yüksek enerji seviyesinde bulunur.
Gama ışınları, kütlesiz, yüksüz olup ışık hızıyla yayılırlar.
Gamma ışınlama nasıl yapılır?
Gamma ışınlama yapılacak ürünler ışınlama merkezine ulaştırılır. Ürünler muayene edilir, kayıtları tutulur ve ışınlanmamış ürünler deposuna alınır. Işınlanacak olan ürünler için uygun doz aralıkları belirlenir. Ürün paketleri üzerine etiket, indikatör ve dozimetreler yerleştirilir. Ürünler ışınlayıcı kutulat (tot) içerisine yerleştirilerek ışınlama başlatılır. Konveyör üzerinde ışınlama ünitesine taşınan ürün yüklü totlar gamma ışınları ile etkileşir. Işınlama ünitesinden çıkan ürünlerin üzerindeki dozimetreler toplanır, ölçülür ve kayıtları tutulur. Ürünler kontrol edildikten sonra ışınlanmış ürünler deposuna gönderilir. Ürünler adreslerine sevk edilir. Gamma sterilizasyon sertifikaları hazırlanır ve bu sertifikalar da gönderilir.
Işınlama işlemi şu şekilde gerçekleştirilir:
· Işınlama cihazı kapalı durumda iken kaynak paneli, panelin üst bölümü 6 m derinlikte olmak üzere 8 m derinliğinde su dolu bir havuz içerisinde bulunur.
· Cihazı ışınlama konumuna getirmek için, kaynak paneli pnömatik bir piston vasıtasıyla çekilerek ürün dolu kutular arasına getirilir.
· Işınlama işlemine tabi tutulacak ürünler alüminyumdan yapılmış kutulara (tot) konularak, bir taşıyıcı konveyör sistemi ile ışınlama odasına taşınır.
· Ürün dolu kutular kaynak çevresinde yürü-dur şeklinde hareket ederek 53 değişik konumda ışınlandıktan sonra yine taşıyıcı konveyör sistemi ile otomatik olarak dışarı alınır.
· Işınlayıcı cihaz ve konveyör sistemi tamamı ile otomatik olarak bilgisayarla kumanda edilmektedir
Gama ışınlamasıyla işlem gören ürünler: Gıda, ilaç ve kozmetik ambalaj malzemeleri, Göz damlası ve merhemleri, Hastane, dişçi ve ameliyat malzemeleri, İlaç ve kozmetik hammaddeleri, İlk yardım malzemeleri, yara bakım setleri, İmplant malzemeler, Jel ve solüsyonlar, Kapak ve tıpa ve tüpler, Kateterler, Kolostomi alet ve ekipmanları, Laparoskopi alet ve ekipmanları, Neşter, enjektör, Petri ve idrar kapları, Pipetler, Plaster, Protezler, Serum setleri, Steril alan alet ve ekipmanları, Steril su vs.
Gıdalarda ışınlamanın önemi:
Işınlamanın gıdalar yönünden en önemli etkisi mikroorganizmalar üzerinde tesirli olması, gıda kaynaklı hastalıkları önlemesi ve gıdaların raf ömrünü arttırmasıdır.
Gamma ışınlama gıdaların raf ömrünü Arttırır: Gıda kökenli hastalık yapıcı E.Coli, Salmonella, Campylo-bacter, Listeria türündeki mikroorganizmaları yok etmek, gıdalarda filizlenmeye ve olgunlaşmaya engellemek ve gıdalara zarar veren böcek, parazit oluşumunu önlemek ve gıdaların raf ömrünü arttırmak amacıyla ışınlama işlemi gerçekleştirilir.
Sağlık Yönünden Güvenilirdir: Gıdaları ışınlama yöntemi yeni bir gıda koruma yöntemi olmayıp 1905 yılında ilk denemesi yapılmış ve o tarihten buyana ışınlamanın fiziksel, kimyasal ve biyolojik etkileri her yönüyle araştırılmıştır. Bu çalışmalarda ışınlanmış gıdaların toksikolojik, genetik, kanserojenik ve mutajenik etkileri incelenmiş ve yapılan ulusal ve uluslararası yasal düzenlemelerle gıdaların ışınlanmasına izin verilmiştir.
Uluslararası Kuruluş Ve Organizasyonlar Tarafından Onaylanmıştır
Gıda Işınlamasının Sağlık Yönünden Güvenilir Olduğu hakkında Görüş Birliğine Sahip Uluslar arası Kuruluş ve Organizasyonlar
· WHO
· FDA
· FAO
· IAEA
· Codex Alimentarius Commission
· Scientific Committee of European Union tarafından incelenmiş ve belirli dozlarda ışınlamış gıdaları tüketmenin sağlık yönünden zararlı ve toksikolojik tehlike oluşturmayacağı kararına varılmıştır.
Gıda Kaynaklı Hastalıkları Önlemeye Yardımcıdır
Nasa’da görevli astronotlara 1972 yılından beri uzay yolcuğu sırasında ışınlanmış yiyecekler verilmektedir, aynı zamanda hastanelerde tedavi gören diyabetik hastalar ile bağışıklık sistemi zayıf, kanser terapisi gören, HIV virüsü taşıyan, veya organ nakli yapılmış hastalara ışınlanmış gıdaların verilmesi önerilmektedir
Ülke Ekonomisine Katkıda Bulunur
FAO, Dünya genelinde hasat sonrası meydana gelen gıda kayıplarının, tüm üretimin % 25’ine denk geldiğini tahmin etmektedir. Hasat sonrası gıdalar parazitler, bakteriler ve diğer mikroorganizmalar tarafından kontamine olmakta ve ülke ekonomisi için ciddi kayıplara yol açmaktadır.
Mikroorganizmalar Üzerinde Etkilidir: Gama radyasyonun mikroorganizmalar üzerine etkisi direkt veya indirekt olarak oluşmaktadır:
Direkt etki: Molekül, radyasyon enerjisini direkt olarak alıp; iyonize olmakta, uyanılmakta veya bağ kırılmaları yoluyla yapısının değişmesi şeklinde kendini göstermektedir.
İndirekt etki: Diğer bir molekülden transfer edilen enerjiyle oluşmaktadır. Mikroorganizmaların da radyasyonla inaktivasyonu kısmen hücrelerin hassas bölgelerindeki etkileşimle direkt kısmen de hücre sıvısında meydana gelen yüksek oranda aktif kimyasal radikallerle olur. Mikroorganizmaların ölümünün hücrenin genetik bilgi taşıyıcısı olan DNA’daki hasar sonucu olduğu kabul edilir. Radyasyon DNA’daki baz sıralamasını değiştirerek mutasyonlara neden olabilir. Mutasyonlar bükülme ve büzülme gibi şekil bozukluklarına yol açarak DNA replikasyonlarını engeller.
Işınlama yönteminin tercih edilmesini gerektiren başlıca nedenler:
· Gıda kaynaklı hastalıkların insan sağlığını önemli ölçüde tehdit etmeye başlaması, salgın hastalıklara ve ölümlere varan sonuçlar görülmesi nedeniyle insan sağlığını korumaya yönelik başka yöntem arayışlarına ihtiyaç duyulması, ışınlama işlemine olan ilgiyi arttırmıştır.
· Gıdalarda bozulmaya neden olan ve ürünlere zarar veren mikroorganizmalardan arındırılması için başvurulan, gıdaları korumaya yönelik etkili bir yöntemdir.
Dünya’da 50 den fazla ülkede bir ve birden fazla ürün veya ürün grubunun ışınlanması yetkili otoriteler tarafından onaylanmıştır. Gıdaların endüstriyel olarak ışınlanması, Amerika, Japonya.Fransa, Belçika, Holanda gibi birçok Avrupa ülkesinde yıllardır uygulanan güvenli bir yöntemdir. Işınlanan ürünler arasında en çok baharatlar ön sırada yer alırken diğer et, kanatlı et, tahıl ürünleri, ve dondurulmuş gıdalar gibi birçok farklı ürün çeşitleri de bulunmaktadir.
Gama ışınlama yöntemiyle sterilizasyon, güvenilir, kullanışlı ve giderek yaygınlaşan alternatif sterilizasyon yöntemlerinden biridir. İyonlaştırıcı Gama ışınları ürünler içerisinden geçerken üzerindeki canlı mikroorganizmaların DNA moleküllerini veya hücre sitoplazmasında yüksek enerjisinden dolayı kimyasal değişiklikler meydana getirmek suretiyle bunları bertaraf ederek sterilizasyon işlemini gerçekleştirir. İşlem sonucu ürün üzerinde hiçbir kalıntı kalmaz. Işınlanan ürünler kendi orijinal ambalajları içerisinde işlem görürler.
Gamma sterilizasyon her yoğunluktaki malzemeye uygulanabilir. İşlem esnasında ısı artışı meydana gelmez. Validasyon işlemi kolaydır. İşlem sonrası ürün üzerinde kalıntı ya da atık madde oluşmaz. Bütün Mikroorganizmalar üzerinde etkilidir. İzlenebilirliği kolaydır. Karantina süresi yoktur. Yasal mevzuatlarda yer almış ve iyi tanımlanmıştır. Gittikçe artan oranlarda kullanım alanı bulmaktadır. Çevre dostu bir teknolojidir.
Gamma sterilizasyondan başka en sık kullanılan sterilizasyon yöntemlerinden olan Etilen Oksit ile sterilizasyonda 10'dan fazla parametreyi kontrol ederken Gama ışınlamada zadece zaman ve ışın dozunu ayarlanmaktadır. Bu da uygulama kolaylığını beraberinde getirmektedir.
Türkiye’de Tarım Köy İşleri Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve Türkiye Atom Enerjisi Kurumu tarafından yürütülen ortak çalışma sonucu 6 Kasım 1999’da “ Gıda Işınlama Yönetmeliği “ ilk olarak resmi gazetede yayınlanmış ve yürürlüğe girmiştir. Yapılan son değişikliklerle beraber “Gıda Işınlama Yönetmeliği” 19 Aralık 2003 tarihinde resmi gazetede yayınlanmış ve yürürlüğe girmiştir.